Sanatçı Gamze Taşdan’ın köy enstitüsünde, sahil kenarında ya da fakülte yolundaki genç kadınları tasvir ettiği tabloları bizi Cumhuriyet’in ilk yıllarına götürüyor.
Nisan ayında düzenlenen CI Bloom’da Bozlu Art Project’in sergi alanında önünden uzun süre ayrılamadığım bir köşe olmuştu. Sanatçı Gamze Taşdan’ın Cumhuriyet’in ilk 50 yılından, çoğunlukla kadınları resmettiği eserlerden oluşan bu köşe, beni büyüleyerek o yılları anlatan romanlara götürdü. Kimi zaman Sevgi Soysal’ın Ankara’sından bir kadınla karşılaşmış gibi hissederken kimi zaman çok sevdiğim Adalet Ağaoğlu’nun romanlarında geziyormuş gibi hissettim. Taşdan bu hissi, kız enstitülerinden dans salonlarına uzanarak resmettiği mekânlar ve hayat verdiği kadın figürleriyle veriyordu. İzleyiciyi Cumhuriyet’in ilk yıllarına götüren eserlerini konuşmak için Gamze Taşdan’la bir araya gelip “Cumhuriyet Kızları”nı konuştuk.
Hikâyenizi dinleyerek başlamak isterim, nasıl başladı sanat yolculuğunuz?
2006 yılında Yıldız Teknik Üniversitesi Sanat Tasarım Fakültesi Bileşik Sanatlar Bölümü’nü kazandım, o tarihten itibaren benim için hem keyifli hem de gerçekten çok emek isteyen bir yolculuk başlamış oldu.
Son dönemdeki işlerinizden biri “Cumhuriyet Kızları”. Nasıl ortaya çıktı?
2019’da Bozlu Art Project Mongeri Binası’nda “Tuhaf Şeyler Ormanı” isimli Sümerbank desenleri ve tarihiyle bağlantılı bir sergi açmıştım. O sergi araştırması sürecinde Cumhuriyet’in ilk ve en önemli kurumlarından biri Sümerbank’ın toplumsal hayattaki yerinde kadın çalışanların da sayıca fazla olması ve o bildiğimiz desenlerin o zamanki ismiyle “kadın desinatör”lerin elinden çıkması beni çok etkilemişti. Tabii ki sadece desende değil, dokumada ve daha birçok bölümde kadınlara rastladım. Bu sergi sonrasında da Erken Cumhuriyet dönemi genç kızları, çocukları ve kadınlarını araştırmaya başladım.
Sizin eserlerinizde gördüğümüz “Cumhuriyet kızları”nı nasıl anlatırsınız?
Cumhuriyet kızları yeni bir ulus inşasında bilinçli olarak modernleşmenin simgesi olarak ön plana çıkarılmış. Resmi geçitlerden bayram kutlamalarına, kız enstitülerinden dans salonlarına kadar kızlar hep en ön sırada, diğer bir deyişle kamusal alanlarda yerlerini almıştır. Bununla birlikte kızların bireysel özlemlerinden çok toplumsal bir görevle gelecek nesillere de cumhuriyet ideolojisini öğretecek ve eğitecek “geleceğin anneleri” olarak görülmekte olduğunu da unutmayalım.
“Amacım nostaljik bir özlem değil, nostaljinin bizim için ulusal bağlamdaki anlamı; gerçekleşmiş ya da gerçekleşmemiş hayallere günümüz penceresinden bakmak diyebilirim.”
Bir kadın sanatçı olarak Cumhuriyet’in kızlarını çizerken ne hissettiniz?
Bir sanatçı olarak izleyicinin eserlerimle bağ kurduğunu görmek gerçekten güzel bir duygu. Ben bunu biraz da işleri ürettiğim zamandaki duygu durumuma bağlıyorum. Araştırma ve okuma sürecim hiç bitmiyor zaten. Her yeni bilgi, fotoğraf beni çok heyecanlandırıyor, bunun da bir şekilde çalışmalarıma yansıdığını düşünüyorum.
Sümerbank’ı odağınıza aldığınız “Tuhaf Şeyler Ormanı” ya da “Cumhuriyet Kızları” gibi işlerinizde nostaljinin ulusal bağlamdaki anlamını sorguluyorsunuz. Sizi toplumsal bellekte çeken şey nedir?
Eserlerimde toplumsal belleğe odaklanıyorum; çünkü şu an birçok gelenek ve “değer” devam etmese de ortak hafızamızda bu imgeler hâlâ yaşıyor, hep de yaşayacak. Biraz da bu yüzden yapıyorum, unutmamak ve özümüzü hatırlamak gerekiyor. Amacım nostaljik bir özlem değil, nostaljinin bizim için ulusal bağlamdaki anlamı; gerçekleşmiş ya da gerçekleşmemiş hayallere günümüz penceresinden bakmak diyebilirim.
İşleriniz farklı mekânları ve zamanları yansıtıyor. Cumhuriyet kızlarını kimi zaman biçki dikiş kursunda kimi zaman plajda tasvir edilmiş görüyoruz. Genel olarak hazırlık sürecinizden, kullandığınız kaynaklardan bahsedebilir misiniz?
Öncelikli kaynağım fotoğraflar, kitaplar, belgeler. Araştırma, belge toplama, okuma ve üretim aşaması… Çalışma prensibim böyle. Son beş yıldır Cumhuriyet tarihi ile ilgili kendi ilgi alanım içinde birçok şey okudum. Bununla birlikte Sabiha Sertel, Deniz Kandiyoti, Josephine Donovan, Ahu Antmen toplumsal cinsiyet araştırmalarım için okuduğum aklıma ilk gelen yazarlar.
Eserlerinizde figürlerin suratlarını boş görüyoruz. Bu tercihinizin nedeni nedir?
Yüzlerini yapmama nedenim, figürlerin kim olduklarından çok neyi temsil ettikleri ile ilgilenmemle ilgili. Hem beden dilleri hem de fiziksel özellikleri onları zaten net bir şekilde anlatıyor.
Araştırma sürecinde sizi şaşırtan bir anekdot, hiç unutmadığınız bir hikâyeye denk geldiniz mi?
Açıkçası denk gelmedim ama Cumhuriyet tarihini okumak, yapılan işler ve o mücadele başlı başına unutulmaz bir hikâye.
“Tuhaf Şeyler Ormanı” ve “Cumhuriyet Kızları”, bir yanıyla birbirini besleyen işler gibi. İlerleyen zamanlarda da farklı dönemlere odaklandığınız işler olacak mı? Şu an üzerinde çalıştığınız bir sergi hazırlığı var mı?
Farklı dönemlere odaklandığım işler yapmayı çok istiyorum. Bu sene değil ama seneye olabilir diye düşünüyorum. Şimdi de ekim ayı içerisinde açılması planlanan bir sergi hazırlığı içindeyim.
