Sevgililer Günü yaklaşırken sanat dünyasının ünlü aşıklarının hikayelerine göz atıyoruz.
Roma İmparatorluğu’nun sonunu getiren Antonius ve Kleopatra, trajik sonlarıyla Orta Çağ’ın efsanesi Tristan ve İsolde, tutkudan nefrete evrilen aşklarıyla Napolyon ve Josephine… Dünya, zaman içinde sayısız çiftin kaotik ilişkileriyle şekillenirken sanat dünyası da tutkun aşıkların romantizmiyle şekilleniyor.
Aşk, sadece küçücük hayatlarımız ve el kadar kalbimizde iz bırakmakla kalmıyor. Tarihin en derin köşelerine nüfuz ediyor, kudretiyle medeniyetleri yerle bir ediyor ve hatta zamanla değişen sanat akımlarında dahi rüzgarı tersine çeviriyor. “Yok artık böyle aşklar” mı diyorsunuz? Küçücük bir kalp çarpıntısı, Antik Yunan mitolojisinden Orta Çağ Avrupa’sına kadar birçok şeyi değiştiriyorsa bizi neden değiştirmesin ki? Sanat dünyasının unutulmaz aşıklarıyla gelin günümüzün ihtiyatla yaklaşılan kavramını hatırlayalım.
Lee Miller & Man Ray
Paris, yüzyıllardır kaç aşkın doğumuna şahit oldu bilinmez ama Lee Miller-Man Ray aşkında derin izleri olduğu kesin. 1920’lerde New York’ta modellik yaparak geçimini sağlayan güzeller güzeli Lee Miller, iyi bir fotoğrafçı olma idealiyle New York’tan Paris’e gitmişti. Hayali; avantgart fotoğraf sanatçısı Man Ray’i bulup yanında çalışabilmekti. Asistan istemediğini söyleyerek kendisini reddeden Ray, “Hayır” yanıtını kabul etmeyen Miller’ın ısrarlarına dayanamadı ve bir süre sonra birlikte çalışmaya başladılar. Çıraklıkla başladığı günler aylara, aylar yıllara evrildi. Yaklaşık 10 yıl boyunca hem modelliğini hem de asistanlığını yaptığı bu ilişkide Miller, Ray için bir ilham perisi; Ray de dünya için 20. yüzyılın en etkili sanatçılarından biri olmuştu.
Hayranlıkla izlediği genç kadınla fırtınalı bir aşk yaşayan ünlü isim, bir gün Miller’ı çöpe attığı negatifleri yeniden kullanmaya çalışırken yakalamasıyla yıkıcı bir öfke nöbeti geçirdi. 1932 yılında ilham perisini sokağa attı, ardından da derin bir depresyona girdi. Tam iki yıl boyunca sadece Miller’ın dudaklarını resmetti. Sürrealist resim çalışmalarıyla tanınan Ray’in ünlü “l’Heure de l’Observatoire” ve “The Lovers” eserleri tam da bu dönemde ortaya çıktı. İki yılın ardından bir araya gelen ikili, sonrasında hayatları boyu arkadaş kaldılar. Geriye ise sayısız eser kaldı.
Ray – Charles Eames
Eames mobilyaları deyince bu çifte bir yerlerden aşina olduğunuzu fark edebilirsiniz. Ray ve Charles Eames çifti sadece endüstriyel tasarım dünyasının en ünlü ikililerinden biri değil, 20. yüzyıl tasarım dünyasını da kasıp kavuranlar arasında. Bu başarılı tasarımcıların, ömürlük bir aşk yaşadığını ise belki de çoğu insan bilmiyor. 1965 yılında ortaya çıkardıkları Eames Lounge and Ottoman serisi haricinde sayısız ikonik tasarım nesnesine ve uygulamaya imza atan ikilinin başarıları büyük oranda mutlu birlikteliklerinden besleniyordu. 1966 yılında Architectural Design dergisinin kapağına çıkan fotoğraf ise onların dünya çapında tanınan ürünleri üzerinden “Eames Mutluluğu”nu bir ideal olarak sunuyordu. Mutlu mu olmak istiyorsunuz, o zaman neden birlikte bir şeyler üretmeyesiniz ki?!
Jackson Pollock & Lee Krasner
Aragon’u anmakta fayda var; bazı ilişkilere bakınca insanın “Mutlu Aşk Yoktur” diyesi geliyor. Günümüzün toksik ilişki kavramı her ne kadar kabul görmüş bir kavram olsa da, kuşkusuz bir zamanlar kimsenin bundan haberi yoktu. Pollock-Krasner ilişkisine şahit olanlar ise bugün yaşasa ne demek istediğimizi gayet iyi anlayacaklardı. Soyut dışavurumculuk akımının ünlü temsilcilerinden ressam Jackson Pollock, yenilikçi tekniğiyle Amerika’dan dünyaya açılan en ünlü sanatçılardan biriydi. Ancak nevrotik kişiliği ve alkol bağımlılığı onu özel hayatında çok zor bir karakter yapıyordu. Kader bu ya; özgüveni yüksek ve kendinden emin bir genç kadın olan Lee Krasner, ironik bir şekilde Pollock’un cazibesine kapıldı ve manipülasyonun aşikar olduğu bir ilişkinin içine düştü.
Kendisi de bir ressam olsa da hayatta olduğu sürece Pollock’un sadece ilham perisi olarak görülen Krasner, kocasını henüz 44 yaşındayken bir trafik kazasında kaybetti. Pollock’un yanında sevgilisi de vardı. Yas sürecine bir de ihanet yüzleşmesi eklenen Krasner, ancak Pollock’un vefatından sonra kendi resimlerine odaklandı. Öyle bir odaklandı ki, kocasının gölgesi ardına saklanan yeteneği nihayet karşılığını buldu. 1984 yılında hayatını kaybeden Krasner, hâlâ Museum of Modern Arts müzesinde retrospektif sergisi olan az sayıdaki kadın sanatçıdan biri.
Roberta Smith – Jerry Saltz
Aşk, tedavülden kalkmış bir sözcük değil. Hayatta ve hâlâ aşık bir çifti listeye eklemekte fayda var. Roberta Smith ve Jerry Saltz, birbirinden ayrılmaz bir ikili olmalarının yanı sıra çağdaş sanat kritikleriyle de günümüzün en çok takip edilen çifti. Sanat dünyası her hafta dört gözle onların ne yazacağını bekliyor. New York Magazine, New York Times gibi dergilerde kaleme aldıkları eleştirileriyle sanat dünyasının en çok takip edilen çiftinin ilişkisi, 1980’lerin ortasında Saltz’ın Beyond Boundaries: New York’s New Art kitabını yazarken yardım istemesiyle başladı. Bugün de birbirlerini sonuna kadar destekleyen güçlü bir ilişkinin figürleri onlar.
Camille Claudel – Auguste Rodin
Bir yanda Öpüş, Düşünen Adam heykelleriyle ünlü Auguste Rodin; diğer yanda ise Sakountala, Vals gibi eserleriyle ünlü Camille Claudel… Onlar trajik bir öykünün de ana kahramanları. Bankacı babası Louis-Prosper Claudel’in, sanat eğitimi alması için 1881 yılında Paris’e gönderdiği genç Camille Claudel, Académie de la Grande Chaumière’ye kaydolduğunda yeteneğini keşfetmeye çalışan genç bir heykeltraştı. Bu stüdyoda tanıştığı Rodin ise çoktan rüştünü ispat etmiş, sadece heykel çalışmalarıyla değil, aynı zamanda eserlerinin ardındaki düşünsel çalışmalarıyla da ünlenmiş bir isimdi.
Usta-çırak ilişkisinden hızla tutkulu bir aşka dönüşen ilişkileri, yıllar içerisinde Rodin’in “Galatée”, Claudel’in “La jeune fille a la gerbe” eserlerine ilham olarak belgelendi. Ancak bu mutlu bir aşk değildi. Rodin, karısı Rose Beuret’den ayrılmak istemeyince bozulan ilişki Claudel’in şiddetiyle tetiklendi ve Rodin çözümü Meudon’a kaçmakta buldu. Claudel, bu terkedilişi atlatamadığı için Mondevergues’te bir akıl hastanesine yerleştirildi ve hayatının sonuna kadar devam edecek 30 yıllık bir tecrit başladı. Tecrit demek mümkün; çünkü defalarca çıkmasına izin veren hastane başhekimine ne annesi ne de başka biri kulak astı. Bu aşktan geriye sanat tarihine damga vuran sayısız eserin yanı sıra Rodin’in Düşünen Adam’ı da dahil olmak üzere birçok heykelinin aslında Claudel’e ait olduğu tartışmaları kaldı.
Bonus: Juliette Binoche’un nefes kesen oyunculuğuyla Camille Claudel 1915, ünlü heykeltraşın akıl hastanesindeki günlerini konu alıyor. Bunun yanı sıra 1988 yapımı Camille Claudel, Gerard Depardieu ve Isabel Adjani’yle ikilinin aşkına odaklanırken 2017 yapımı Rodin ise erkek cephesinden olayları işliyor.
Frida Kahlo – Diego Rivera
Onlar olmadan bu liste kuşkusuz eksik kalırdı. Sanat dünyasının en çarpıcı çiftlerinden biri olmalarının dışında belki de en çok belgelenen ilişkisine sahip oldular. Meksikalı çift, çalkantılı ilişkileri, zamanının ötesinde bir ilişki anlayışları, trajik hikayeleri haricinde çağdaş sanatta derin izler bırakmış iki isim. Hangisi hangisinden daha iyi kıyaslamasına asla müsaade etmeyen tarzları daha uzun yüzyıllar konuşulacak gibi görünüyor. 1929’da başlayan ve “fil ile güvercinin birlikteliği” olarak yorumlanan evlilikleri, 10 yıl süren şiddet ve sayısız pologamik ilişkiden sonra boşanmayla sonuçlandı. Sadece bir yıl sonra ise yeniden bir araya geldiler. Frida’nın meşhur sürrealist portresi “Diego’yu Düşünmek” de tam da bu yeniden bir araya geldikleri dönemde ortaya çıktı.
Aşka teslim olmanın vücut bulmuş hali belki de onların öyküleri. Fiziksel acıyla baş ettiği 47 yıllık ömrünü Meksika’nın bağımsızlığına ve resme adayan Kahlo gibi Rivera da sayısız kez sevgilisinin portresini yaptı. Portrelerindeki bakışların yönünden, silik bir detay gibi eklenmiş gözyaşı izlerinden yaşadıkları çalkantılar belli olsa da iki olağanüstü sanatçının hüneri karşısında saygıyla eğilmek gerekiyor. Rivera, Kahlo’nun ölümünden bir yıl sonra asbest tabela üzerine yaptığı portresiyle belki de aşklarının zehirli yanını simgeliyordu. Resminin altındaki notsa en az Kahlo’nun kahredici hikayesi kadar hüzünlü; “Gözlerimin kızı için…”
Pablo Picasso–Dora Maar
Aralarındaki zehirli aşk öyküsüyle ünlü Pablo Picasso ve Dora Maar, sanat dünyasının unutulmaz çiftlerinden biri. Picasso’nun kadın dolu hayatını es geçmemek gerek. Ancak bu hikaye, diğerlerinin arasından sıyrılan bir acıya sahip. 1935 yılında ortak arkadaşları Paul Eluard sayesinde Dora Maar’la tanışan Picasso, henüz Ağlayan Kadın tablosuna ilham verecek kadının o olduğunu bilmiyordu. Kızı Maya’nın da annesi Marie-Therese Walter ile evliydi.
Fotoğrafçı Maar, hızla kariyerinin zirvesindeki Picasso’nun cazibesine kapıldı ve hayatını onun eserlerinin yaratım sürecini belgelemek üzere onun etrafında kurdu. Bir süre sonra fotoğrafı bırakıp resim yeteneğini keşfe çıktı. 1940’ların sonuna dek birçok seyahatinde Picasso’nun yanında yer aldı. Efendisi olarak gördüğü yetenekli adamla 9 yıl boyunca sürdürdüğü mazoşist ilişkisi her ne kadar aşk ve cinsellik odaklı olsa da birlikte birçok üretime de imza attılar.
Bonus: Onların ilişkisi üzerine kurulu bir film yok ancak Anthıony Hopkins ve Julianne Moore’un oynadığı “Surviving Picasso”, Picasso’yu anlamak açısından değerli. Anthony Banderas’lı Genious: Picasso ise ünlü ressamın kadınlara yaklaşımı konusunda fikir veriyor.
