İçerdiği bağlılık, samimiyet ve duygusal ağırlıklarıyla kadınların hayatlarına damga vuran dostlukların izini edebiyatta sürdük. Kadın arkadaşlıklarını en iyi anlatan kitaplar bu listede
8 Mart Dünya Kadınlar Günü, sadece kadınların kamusal alandaki rollerini değil, kendi aralarındaki ilişkileri merceğe almak için de önemli bir gün. Zira anne-kız ilişkileri gibi kadın arkadaşlıkları da hiçbir zaman basit dinamiklerle tanımlanamayacak, kimi zaman duygusal yükleri ve gerilimleri yüksek, ancak yakınlık ve samimiyetin had safhada olduğu ilişkiler…
Ortak faaliyetler, rekabet veya profesyonel ağlar etrafında şekillenen erkekler arası arkadaşlıkların aksine, kadınların birbiriyle kurduğu dostluklar kırılganlığa ve derin bağlar kurmaya daha fazla alan açar. Bu dostluklar kişinin kendi evrimine ayna tutarak hem bir zamanlar olduğu kişiyi hem de halen oluş halindeki kişiyi yansıtır. Tam da bu yüzden ister çocuklukta ister ergenlikte veya yetişkinlikte kurulmuş olsun, bu ilişkiler bazen ifade edilmesi zor bir duygusal ağırlık taşır; yakınlık ve mesafe, bağlanma ve kopuş iç içe geçer.
Dahası, pek çok toplumda kadınlardan romantik ilişkilere ve aileye öncelik vermeleri beklendiği için, kadın arkadaşlıkları kadınların kendilerini bu rollerin dışında tanımlayabilecekleri alternatif bir alan haline gelir. Genellikle tutku, çatışma ve çözümden oluşan, bilindik bir seyir izleyen romantik aşkın aksine, kadınlar arasındaki arkadaşlıklar değişken olabilir, yıllara hatta bir ömre yayılabilir; değişen koşullarla ve uzlaşma, kopuş ve yeniden bir araya gelme anlarıyla şekillenebilir.
Edebiyat, kadın arkadaşlıklarını kadınların birbirlerine meydan okuyarak, birbirlerini yansıtıp şekillendirerek kimliklerini oluşturdukları bir alan olarak tasvir ediyor. Kadın arkadaşlıklarını ele alan kurgu ve kurgu dışı külliyat, bu ilişkilerin kadınların hayatındaki en karmaşık, kalıcı ve dönüştürücü ilişkiler olduğunu başarıyla göz önüne seriyor. Özellikle kadın edebiyatçılar bu karmaşık dinamikleri uzun zamandır maharetle ele alıyor ve kadınlar arasındaki arkadaşlıkların herhangi bir aşk hikayesinden daha derin ve kurucu olabileceğini ortaya koyuyor.
Biz de Saatolog okurları için kadın arkadaşlığının ham, filtresiz doğasını yakalayan ve bu bağların bizi nasıl ayakta tuttuğunu ve dönüştürdüğünü hatırlatan en iyi kitapları ele aldık.
Bu kitapların her birinde, arkadaşlardan biri toplumsal ezberleri bozan ve bunu yaparken diğerinin kendini keşfetme yolculuğunu derinden etkileyen karizmatik bir karakter. Napoli Romanları’ndaki Lila, Sula’daki Sula, Dans Zamanı’ndaki Tracey, Yaz Köpekleri‘ndeki Isora ve Ayrılmaz İkili’deki Andrée, daha sakin, daha içe dönük hemcinslerini aynı anda hem büyüleyen hem de tedirgin eden öngörülemez bir enerjiyi temsil ediyor. Bu karakterler normlara meydan okuyor, konfor alanının güvenliğini reddediyor ve bu süreçte çoğu zaman öz yıkım eğilimi gösteriyor. Ancak, arkadaşlarını kendi kimlikleriyle hesaplaşmaya zorlayan tam da bu reddediş oluyor.
Anlatıcılar, ya onları tehlikeli bölgelere kadar takip ederek ya da kendi yollarını çizme çabasıyla onlardan uzaklaşarak kendilerini bu asi figürler üzerinden var ediyor. İçe dönük karakterler, ataerkil kodlara meydan okuyan arkadaşlarına hayran oluyor, ancak arkadaşına benzemek ve böyle bir yaşamın sonuçlarından korkmak arasında gidip gelen gerilimleri, romanların tonunu belirliyor. My Rock ‘n’ Roll Friend’de bu dinamik, Lindy Morrison’un özgüvenli, açık sözlü varlığı Tracey Thorn’un müzik piyasasında bir kadın olarak kendi sesini ve eylemliliğini ortaya çıkarmasıyla sonuçlanıyor. Bu hikâyelerde toplumsal normlara açıkça meydan okuyan, çekim gücü yüksek ve sarsıcı kadın karakterler, arkadaşının benlik yolculuğunu şekillendiren ve ona musallat olan sarhoş edici bir gücü temsil ediyor.
Kadın Arkadaşlıklarını En İyi Anlatan Kitaplar
Elena Ferrante – Napoli Romanları
Ferrante’nin dört romandan oluşan (bu romanların ilki Benim Olağanüstü Akıllı Arkadaşım’ın New York Times’ın 21’inci yüzyılın en iyi 100 kitabı listesinde birinci sıraya oturduğunu da belirtelim) Napoli Romanları’nın merkezinde, Napoli’nin yoksul bir mahallesinde büyüyen Elena (Lenù) ve Lila arasındaki coşkulu ve çalkantılı dostluk yer alıyor. Aralarındaki bağ çocuklukta kurulsa da birbirleri için asla kesintisiz bir destek kaynağı değiller; daha ziyade arkadaşlıkları bol gelgitli bir ilişkiden ibaret: hayranlık, rekabet, kızgınlık ve sevgi, hepsi birbirine karışır. Lila’nın ham zekâsı ve “güçlü olanın” kurallarına meydan okuyan özgüveni onu Lenù’nun hayatında bir çekim gücü haline getirir, ancak içinde yaşadığı koşullar potansiyelini tam olarak gerçekleştirmesini engeller.
Kendine mahalleden bir çıkış yolu bularak dünyaya açılan Lenù ise başarılarının gerçekten kendisine mi ait olduğunu yoksa bir kadın olarak Lila’nın gölgesi mi olduğunu sık sık merak eder.
Türkçesi Everest Yayınları’ndan Eren Yücesay Cendey çevirisiyle yayımlanan romanlarda Ferrante kadın arkadaşlığını durağan ya da duygusal bir bağ olarak değil; yaşayan ve gelişen bir güç olarak ortaya koyuyor. Lenù ve Lila arasındaki dostluk çocukluktan yaşlılığa kadar uzanır ve her ikisinin de hayatında kurucu bir güç olur. Lenù ve Lila birbirlerinin zihinlerini geliştirir, birbirlerinin olanaklarını ve sınırlarını yansıtır ve kendilerini birbirlerine göre tanımlar; bu anlamda dostlukları romantik ilişkilerini bile gölgede bırakır. Ferrante, kadın arkadaşlıklarının aynı anda hem samimi hem de çekişmeli olabileceğini; hem ilham verip hem de derin yaralar açabileceğini ve kadınların benliğini ömür boyu sürecek şekilde şekillendirebileceğini ustalıkla anlatıyor.
Toni Morrison – Sula
Morrison, Sula’da, ırk ayrımının olduğu bir kasabada büyüyen küçük siyah kızların, Sula Peace ve Nel Wright’ın arasındaki dostluğa odaklanıyor. Sula ve Nel, çocukken kasabada kendilerine dayatılan ırkçı ve cinsiyetçi kısıtlamalardan kaçabilecekleri özel bir dünya yaratırlar. Dostlukları onlara bir bütünlük hissi verir, sanki aynı bütünün iki yarısıdırlar. Morrison bu yakınlığı şu sözlerle anlatır: “Birbirlerinin varlığında rahatlıyorlardı, konuşuyor ve konuşmuyorlardı; gülüyor ve gülmüyorlardı.” Ancak bu birliktelik yaşları ilerledikçe ve seçimleri farklılaştıkça çatırdamaya başlar.
Sula’nın toplumsal beklentileri reddetmesi -kasabayı terk etmesi, cinsel özgürlüğünü yaşaması, geleneksel rollere uymak istememesi- onu istenmeyen bir yabancı olarak konumlandırırken, Nel evliliği, aileyi ve “saygınlığı” seçer. Sula yıllar sonra geri döndüğünde, sadece varlığıyla Nel’in dünyasına meydan okur ve Nel’in kendini nasıl kısıtladığı gerçeğiyle yüzleşmeye zorlar. İlişkilerindeki en büyük kırılma (Sula’nın Nel’in kocasıyla ilişkiye girmesi) aralarındaki bağın altında yatan kırılganlığı ortaya çıkarır. Yine de Morrison, bu dostluktaki asıl ihanetin sadece bir erkekle ilgili değil, yaptıkları daha derin, varoluşsal seçimlerle ilgili olduğunu açıkça ortaya koyar. Kadınlar, kendilerine ihanet etmiştir.
Türkçesi Sel Yayıncılık’tan Yeşim Seber çevirisiyle yayımlanan Sula’da Morrison, kadın arkadaşlığını son derece katmanlı bir şekilde tasvir ediyor ve Sula ve Nel’in ilişkisini bir zıtlıklar alanı olarak kurguluyor; Sula özgürlüğü, Nel ise istikrarı temsil etse de birbirleri olmadan eksiktirler. Dostlukları ise daha büyük bir şeyin sembolüdür: onları hapsetmeye çalışan bir dünyada siyah kadınların özerklik mücadelesini.
Simone de Beauvoir – Ayrılmaz İkili
Feminist yazının kült isimlerinden Simone de Beuvoir’ın 1954’te, İkinci Cinsiyet’i yayımladıktan beş yıl sonra yazdığı Ayrılmaz İkili, yazarın fazla kişisel bulduğu için yayımlamamayı tercih ettiği, ancak kısa bir süre önce gün yüzüne çıkarılan yarı otobiyografik bir roman. Beauvoir’ın ergenlik döneminde çocukluk arkadaşı Zaza Lacoin’le kurduğu ilişkiye dayanan, Türkçesi Can Yayınları’ndan Ayça Sezen çevirisiyle basılan roman, iki genç kız arasında entelektüel uyanış, arzu ve güç dengesizlikleriyle şekillenen bir dostluk bağının son derece samimi ama trajik bir tasvirini sunuyor.
Anlatıcı Sylvie, Andrée’nin zekâsına, canlılığına ve özgür düşünme eğilimine hemen kapılır. Andrée, karşı konulmaz bir çelişkiyi temsil eder; açık sözlü ve entelektüel açıdan cüretkârdır, ancak ailesinin katı dini ve ataerkil yapılarına derinden bağlıdır. Daha çekingen ve yön arayışında olan Sylvie için Andrée, genç kadınlara dayatılan kısıtlamalara meydan okuyan bir özgürlük figürüdür. Ancak, arkadaşlıkları ilerledikçe, Andrée’nin birçok yönden Sylvie’den bile daha kapana kısılmış olduğu ortaya çıkar. Özgür ve dizginlenemez ruhuna rağmen, özellikle evlilik, aile ve dini görevleriyle ilgili olarak kendisine yüklenen beklentilerden kurtulamaz.
Beauvoir roman boyunca bu ilişkiyi basit bir çocukluk arkadaşlığından öte, Sylvie’nin kendini keşfetme yolculuğunun önemli bir parçası olarak sunar. Andrée’nin kendini kapana kıstıran koşullarla mücadelesi, Sylvie’yi sadece arkadaşının kaderini değil, kadınların özgürlüğünü kısıtlamaya çalışan bir dünyada kendi yerini de sorgulamaya iter. Roman, Andrée’nin kaybının yasını tutarken bu dostluğun Sylvie’nin bilincinde bıraktığı silinmez izi vurguluyor ve özellikle erken yaşta kurulan kadın arkadaşlıklarının, hayatın ilerleyen aşamalarında da her zaman seçimlerimizi etkileyebileceği fikrini pekiştiriyor.
Zadie Smith – Dans Zamanı
Everest Yayınları’ndan Özlem Gayretli Sevim çevirisiyle yayımlanan Dans Zamanı, kadın arkadaşlığını ırk, sınıf ve kişisel arzular merceğinden inceliyor. Roman, Londra’da büyüyen, biri doğal yetenekli, diğeri azimli iki siyah kızı anlatıyor. Dansa duydukları ortak tutku çocukluklarında aralarındaki bağı güçlendirir, ancak yaşları ilerledikçe ikisinin de hayatı tahmin edemeyecekleri şekilde farklı yönlere sapar. İsimsiz anlatıcı, bir pop yıldızının asistanı olarak göz alıcı ama yalnızlaştırıcı bir dünyanın parçası olur; daha yetenekli bir dansçı olan Tracey ise yine pek çok roman kahramanı gibi zor koşulların pençesine düşer.
Çağdaş edebiyatın önemli yazarlarından Zadie Smith, kadın arkadaşlıklarındaki dile getirilmeyen gerilimleri, hayranlığın nasıl rekabete dönüşebileceğini ve eşitsizliğin nasıl onarılması zor kırılmalar yaratabileceğini ustalıkla işliyor.
Anlatıcı ve Tracey’nin ilişkisi ortak bir geçmiş üzerine kuruludur, ancak yetişkinlikleri, aralarında her zaman var olan ve dile getirilmemiş hiyerarşileri ortaya çıkarır. Zira anlatıcının işvereni Aimee, beyaz ayrıcalığının ve küresel kapitalizmin bir simgesidir ve servetini insanların hayatları üzerinde nüfuz sahibi olmak için kullanır. Buna karşılık toplum, normlara uyum sağlamayı reddeden Tracey’yi dışlar. Hem fiziksel hem zihinsel olarak iki dünya arasında gidip gelen anlatıcı, kendini dış dünyada sürekli kimliğini müzakere ederken ve bu süre içinde Tracey’yi düşünürken bulur. Basit çözümleri reddeden roman, okuyucuları kendi geçmişlerini düşünmeye davet ediyor ve bizi tedirgin edici bir zihinsel mesaiyle baş başa bırakıyor.
Andrea Abreu – Yaz Köpekleri
Kanarya Adaları’nda geçen Yaz Köpekleri, yakınlığın saplantıya dönüşebildiği çocukluk arkadaşlıklarının filtrelenmemiş, neredeyse vahşi diyebileceğimiz doğasını irdeliyor. Tenerife’de bir işçi sınıfı mahallesinde geçen roman, okuyucuları bunaltıcı bir yaz boyunca birbirinden ayrılmayan iki kızın, isimsiz bir anlatıcı ve onun en iyi arkadaşı Isora’nın dünyasına davet ediyor.
Türkçesi Seda Ersavcı’nın çevirisiyle Siren Yayınları’ndan çıkan romanda, anlatıcının Isora’ya duyduğu saplantılı hayranlık, kadınlar arası dostluğun içindeki yakınlığı ve değişkenliği yakalarken, aynı zamanda sınıf, cinsellik ve arzunun canlı bir portresini çiziyor. Romanın en çarpıcı unsurlarından biri, ergenliğin ham fizikselliğini aktaran içgüdüsel dili. Abreu kız çocukluğunu romantikleştirmiyor; bunun yerine, onu ter, kan, kir ve arzu içeren bedensel gerçekliğiyle sunuyor. Anlatıcının Isora’ya duyduğu hayranlık romanda somutlaşmış biçimde karşımıza çıkıyor; anlatıcı onun kokusuna, hareketlerine ve hayata meydan okuyuşuna saplantılı hisler besliyor. Söz konusu fiziksel farkındalığın ustaca dile getirilişi, özellikle cinselliğin bastırıldığı yerlerde genç kızların bedenlerini ve arzularını deneyimleme biçimlerinin göz ardı edildiğini gözler önüne seriyor.
Alışılagelmiş ergenlik romanlarının aksine Yaz Köpekleri, kadın arkadaşlığına tamamen olumlu bir duygusal bakış açısı sunmayı reddediyor. Bunun yerine onu ham, tüketen ve bazen şiddet içeren bir şey olarak sunuyor: kimliği şekillendiren ama aynı zamanda yaralar bırakan bir güç. Abreu’nun lirik, bilinç akışına dayalı yazma stili, anlatıcının kaotik duygularını ustaca yansıtıyor ve okuru bu duyguların ateşli, her şeyi tüketen dünyasına ortak ediyor.
Tracey Thorn – My Rock ‘n’ Roll Friend
Bu listedeki diğer kitaplardan farklı olarak, My Rock ‘n’ Roll Friend kurgusal olmayan bir arkadaşlığın otobiyografik bir anlatıda yer bulmuş hali. Everything But The Girl grubunun solisti, müzisyen ve yazar Tracey Thorn’un kaleme aldığı kitapta yazar, Avustralya çıkışlı The Go-Betweens grubunun davulcusu Lindy Morrison’la eski yıllara dayanan arkadaşlığını anlatıyor. Thorn, Morrison’la dostluğu üzerinden, erkek egemen bir dünyada kadın olmanın zorluklarını, kültür tarihinde erkeklerin ve kadınların hatırlanma biçimlerindeki farklılıkları ve kadın arkadaşlıklarının nasıl bir direniş alanı sağlayabileceğini incelikle ele alıyor.
Thorn’un henüz Türkçeye çevrilmemiş anlatısı, kadınlar arasında gelişen dostluğun hem kişisel bir bağ hem de politik bir ifade olduğunu gösterir nitelikte. Kadınların eylemlerini ve emeklerini görmezden gelen sektörlerde kadınlar arası dostlukların onlara özgüven kazandırdığını keşfediyor. Ancak kitap aynı zamanda arkadaşlıkların zaman içinde nasıl evrildiğini, hayranlığın nasıl kırgınlığa dönüşebildiğini, mesafenin nasıl araya girebildiğini ve yollar ayrıldığında bile bazı arkadaşlıkların kişinin hikâyesinin önemli bir parçası olmaya devam ettiğini anlatıyor.
Hikâyeleriyle İlham Veren Kadın Dizileri
Yemek Tutkunlarının Mutlaka İzlemesi Gereken Filmler
