Hazırlık aşamasında çevreci hedefleriyle çok konuşulan Paris 2024 Olimpiyatları iddia edildiği gibi sürdürülebilir mi, yoksa yeşil yıkamadan mı ibaret?
Hepimizin heyecanla takip ettiği Paris 2024 Olimpiyatları, Amerikalı jimnastikçi Simone Biles’ın 10 yılı aşkın süredir koruduğu şampiyonluk unvanı, Fransız yüzücü Léon Marchand’ın farklı branşlarda aldığı altın madalyalar ve 400 metrede Michael Phelps’in rekorunu kırmasının yanında Yusuf Dikeç’in özel ekipmanları olmadan gümüş madalya kazanması gibi olaylarla sosyal medyada konuşulmaya devam ediyor. Sporcuların başarılarının yanı sıra geçtiğimiz olimpiyatlardan farklı olarak Paris 2024 Yaz Olimpiyatları’nın öne çıktığı bir konu daha var: Sürdürülebilirlik. Turnuvanın hazırlık sürecinden beri 2024 Olimpiyatlarının sürdürülebilir olması için yapılan çalışmalar izleyicilerin gözleri önüne seriliyor. Peki gerçekten Paris 2024 Yaz Olimpiyatları iddia edildiği gibi sürdürülebilir mi?
2024 yılı dünyanın her yerinde yükselen sıcaklıklar ve artan hava olayları ile iklim krizini daha da belirgin hale getirdi. İklim krizini tetiklediği düşünülen mega etkinliklere verilen negatif tepkilere yanıt olarak da Paris 2024 Yaz Olimpiyatları, “Olimpik Ajanda 2020+5” isimli proje ile birlikte Olimpiyat ve Paralimpik Oyunları için yeni bir model oluşturmak üzere yola çıktı. Bu modelle daha sorumlu, daha sürdürülebilir, daha birleşik ve daha kapsayıcı bir evrensel etkinliğin sözünü verdi.
2018 yılında başlatılan Olimpik Ajanda, üç ana bölümden oluşuyor:
- Çevresel ve sosyal dönüşümü hızlandırmak
- İham verici bir örnek olarak gösterilebilecek bir oyun organizasyonu sunmak ve o
- Oyunların sosyal ve çevresel mirasını pekiştirmek.
Ajandada, Paris 2024’ü Paris Anlaşması ile uyumlu hale getirerek sera gazı emisyonlarını yarıya indirmek ve kalan emisyonları dengeleyerek karbon nötrlüğe ulaşmak gibi çevresel hedeflerin yanı sıra, gençlerin Olimpiyat ve Paralimpik Haftası üzerinden etkileşimini artırmayı amaçlayan sosyal hedefler bulunuyor.
Sosyal medyada fazlasıyla tepki toplayan bir açılış seremonisinin yanı sıra kadın-erkek sporcu sayısının tamamen eşit olduğu ilk Olimpiyat olarak Paris 2024’ün sürdürülebilirlik çatısı altında sosyal amaçlarını rahatlıkla karşıladığı söylenebilir. Fakat, konu çevresel hedeflerine geldiğinde Paris Olimpiyatları aynı performansı göstermeyi başaramadı.
2021 yılında karbon-nötr bir etkinlik düzenlemek, oyunlar için döngüsel bir ekonomi yaratmak ve sıfır atık olmak gibi fazlasıyla ulaşılması zor hedefler belirleyen komite, bu amaçlara ulaşmak için aşağıdaki adımları izleyeceğini açıklamıştı:
- Çevresel ve sosyal etkileri baz alan bir sorumlu satın alma stratejisi,
- Oyunların gerçekleştiği bütün mekanların toplu taşıma ile ulaşılabilir olması,
- Yüzde 100 yenilenebilir enerji kullanılması,
- Olimpiyat Köyü’nde klima kullanmadan doğal soğutma yöntemlerinin kullanılması,
- Verilen yemeklerin yüzde 60’ının bitkisel bazlı olması,
- Sıfır karbon salınımı için paydaşlarla birlikte çalışarak karbon salınımının azaltılması ve oyunlar sonrası nötrlenmesi.
Planlanma aşamasında bu hedefler belirlenmiş olsa da müsabakalar başladığında “Net Sıfır Olimpiyat” veya kendi deyimleriyle “Yeşil Olimpiyat” gibi üsluplar yavaşça kullanımdan çıkarıldı. Yerine daha genel ve belirsiz bir ifadeyle “Sürdürülebilir Olimpiyatlar” ibaresi kullanılmaya başlandı. Geri çekilen iddialardan en dikkat çekeni ise 1.58 milyon ton CO₂ karbon salınımı hedefinin kaldırılması. Lozan Üniversitesi Coğrafya ve Sürdürülebilirlik Enstitüsü’nden Martin Muller, “Önceki oyunlara kıyasla büyük bir adım olan ve büyük bir tantanayla duyurulan sayısallaştırılmış hedeften vazgeçildi. Ölçülebilir bir hedef olmadan, doğrulanabilir bir yükümlülük de olmaz” diyerek bu hareketin önemini vurguladı.
Odalarda klimaların bulunmaması ve yemeklerin et içermemesi oyuncular arasında çok fazla tepki toplarken, çevreci gruplar arasında en çok dikkat çeken konu karbon azaltımı hedefinin geri çekilmesi ile salınımları azaltmak için yeterince adım atılmamış olması. Londra 2012 ve Rio 2016’ya kıyasla karbon ayak izini yüzde 50 azaltmayı hedefleyen Paris 2024, bunu başarmak için yeni yapılar inşa etmek yerine yüzde 95 oranında eski yapıları kullanıyor. Bu strateji karbon azaltımı konusunda çok büyük bir etki sağlasa da Olimpiyatların en büyük çevresel etkilerinden birini göz ardı ediyor: Katılımcılardan kaynaklanan Kapsam 3 karbon emisyonları.
Hesaplanması, kontrol altına alınması ve nötrlenmesi en zor kapsam olan Kapsam 3 emisyonları, Paris 2024’ün net sıfır stratejisinde çok küçük bir role sahip. İzleyici emisyonları hakkında sorulduğunda “[Bu] tamamen bizim sorumluluğumuzda değil, insanların seçimleri ve buraya nasıl geldiklerini etkileyemeyiz” cevabı, karbon azaltım hedefinin gerçekliğini sorgulatmakla beraber Paris 2024’ün karbon emisyonlarını nötrlemek için stratejisinin büyük bir parçası olan “offsetting” mekanizmalarının güvenilirliğinin çok düşük olması “yeşil aklama” yani “greenwashing” iddialarını gün yüzüne çıkardı.
Paris 2024’ün çevresel problemleri bununla sınırlı değil. Olimpiyatlar esnasında Extinction Rebellion adlı kuruluşun sosyal aktivistleri, organizasyonun Paris’e ve çevreye verdiği zarara dikkat çekmek için barışçıl bir protesto düzenledi. Bu protestonun çıkış noktalarından biri, Paris’in eski kanalizasyon sistemini yeniden canlandırmak ve Seine nehrini 2024 Yaz Olimpiyatları için yüzülebilir hale getirmek amacıyla başlatılan 1,5 milyar dolarlık girişimin başarısız olmasıydı.
1923’ten beri sudaki bakteri seviyesinin toksik olması nedeniyle yüzülmesi yasaklanan Seine Nehri’nin temizlendiği ve yüzmek için güvenli olduğu haberlerinin ardından yapılan testlerde suda sporcuların sağlığını tehdit edebilecek seviyede E. Coli bakterisi bulunması üzerine Paris halkı, Olimpiyatların çevreye, şehre ve sporculara etkilerini protesto etmek için sokaklara döküldü. E. Coli bakterisi yüzünden Triatlon yarışlarının test turu iptal olsa da sporcular, 5 Ağustos’ta yarışmanın yüzme bacağını tamamlamak için Seine Nehri’nde yüzdüler.
Etkinliğin Seine Nehri’nde yüzülerek devam etmesine izin kararı, Belçika Olimpiyat Komitesi’nin bir önceki hafta nehirde yüzen yarışmacılarından birinin hastalanması üzerine takımını karma bayrak triatlonundan çekeceğini duyurmasının ardından geldi. Bunun üzerinde 30 Temmuz günü erkekler ve kadınlar yarışlarında yarışan 100’den fazla triatletten üçü daha sonraki günlerde hastalandı, hastalıkların sebebinin Seine Nehri’ndeki bakteri seviyesi olup olmadığı henüz belli değil.
Paris Olimpiyatları sürdürülebilirlik anlamında kapsamlı bir plan ve iddialı hedeflerle yola çıkmasına rağmen çevresel konularda vaatlerini karşılayacak bir performans gösteremedi. Paris 2024’ün sürdürülebilirlik performansı, önümüzdeki olimpiyatların çevresel etkileri konusunda da endişe yaratıyor. Paris, halihazırda bulunan altyapısını kullanarak karbon salınımını ve çevresel etkilerini minimumda tutmayı başarmış olsa da gelecek ev sahiplerinin aynı performansı gösterebileceğine dair bir güvence yok. 2028’de ev sahipliği yapacak Los Angeles, olimpiyatlar için 2021 yılından beri şehirdeki metro hattını baştan oluşturmak için çalışırken, 2032 lokasyonu olan Brisbane altı tane olimpik köyün inşaatına başlamış durumda. İki şehrin de Paris kadar kapsamlı bir sürdürülebilirlik stratejisi -ya da iddiası- bulunmuyor.
Paris 2024 ve gelecek olimpiyatlardaki durumu Toronto Üniversitesi Spor Ekolojisi Profesörü Madeleine Orr, “Sürdürülebilir Olimpiyatlar bir oksimorondur ve [Olimpiyat] modeli tamamen savunulamaz” sözleriyle özetliyor.
Paris 2024 Olimpiyatlarının sürdürülebilirlik alanındaki başarıları, diğer olimpiyatlara kıyasla çevresel etkilerini gözle görülür bir şekilde azaltmaya dayalı olsa da vaat edildiği gibi çevreye etkisi pozitif olan etkinlikler düzenlemeye hâlâ çok uzağız. Çevre ve sürdürülebilirlik uzmanlarına göre olimpiyatların ya tamamen sürdürülebilirliği benimseyerek çalışmalarını artırmaları lazım ya da etkinliğin gelecekte devamlılığını sağlamak için oyunların ev sahibi şehirlerin yenilenebilir enerji dönüşümünü geliştirecek şekilde düzenlenmesi gibi tamamen farklı bir sisteme geçmeleri gerekiyor.
- Casa Italia Paris 2024: İtalyan Kültürüyle Bezenen Olimpiyat Evi
- Olimpiyat Oyunları Modası
- Sönmeyen Bir Olimpiyat Meşalesi: Omega ve Olimpiyatlar
